Nova Turco-Samoiedica

Authors

DOI:

https://doi.org/10.33339/fuf.120933

Keywords:

lexical contact, Turkic, Proto-Samoyedic, Selkup, Mator

Abstract

The present paper focuses on the lexical contact between Turkic and Samoyedic and discusses nine new possible Turkic loanwords in Proto-Samoyedic and eight new possible Samoyedic loanwords in Turkic. The introduction offers a modest bibliography of the scattered studies on the subject. Two of the new Turkic loanwords in Proto-Samoyedic suggest that they reached the recipient language through the mediation of Yeniseian languages.

References

Aikio, Ante. 2012. On Finnic long vowels, Samoyed vowel sequences, and Proto-­Uralic *x. In Hyytiäinen, Tiina & Jalava, Lotta & Saarikivi, Janne & Sandman, Erika (eds.), Per Urales ad Orientem: Iter polyphonicum multilingue, Festskrift tillägnad Juha Janhunen på hans sextioårsdag den 12 februari 2012 (Mémoires de la Société Finno-Ougrienne 264), 227–250. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.

Aikio, Ante. 2022. Proto-Uralic. In Bakró-Nagy, Marianne & Laakso, Johanna & Skribnik, Elena (eds.), The Oxford guide to the Uralic languages, 3–27. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780198767664.003.0001

Alatalo, Jarmo. 2004. Sölkupisches Wörterbuch: Aus Aufzeichnungen von Kai Donner, U. T. Sirelius und Jarmo Alatalo (Lexica Societatis Fenno-Ugricae 30). Helsinki: Société Finno-Ougrienne.

Antonov, Anton & Jacques, Guillaume. 2011. Turkic kümüš ‘silver’ and the lambdacism vs sigmatism debate. Turkic Languages 15. 151–170.

Benzing, Johannes. 1959. Das Tschuwaschische. In Deny, Jean & Groenbech, Kaare & Scheel, Helmut & Togan, Zeki Velidi (eds.), Philologiae Turcicae Fundamenta I, 695–751. Wiesbaden: Steiner.

Blažek, Václav. 2016. On the classification of the Samoyedic languages. Finnisch-Ugrische Forschungen 63. 79–125. https://doi.org/10.33339/fuf.86121

Boeschoten, Hendrik. 2022. A dictionary of Early Middle Turkic. With the editorial assistance of John O’Kane (Handbook of Oriental Studies, Section One, Ancient Near East 169). Leiden–Boston: Brill.

Caferoğlu, Ahmet. 1931. Abû-Hayyân: Kitâb al-Idrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.

Ceylan, Emine. 1997. Çuvaşça çok zamanlı ses bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.

Dankoff, Robert & Kelly, James. 1982–1985. Maḥmūd al-Kāšγarī: Compendium of the Turkic dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part I–III (Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources 7). Duxbury, Mass.: Harvard University.

Doerfer, Gerhard. 1987. Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch: Textband und Kartenband. Wiesbaden: Harrassowitz.

Doerfer, Gerhard & Knüppel, Michael. 2013. Armanisches Wörterbuch. Nordhausen: Bautz.

Donner, Kai. 1924. Zu den ältesten Berührungen zwischen Samojeden und Türken. Journal de la Société Finno-Ougrienne 40. 1–42.

Donner, Kai. 1955. Ketica: Materialien aus dem Ketischen oder Jenisseiostjakischen. Bearbeitet und herausgegeben von Aulis J. Joki (Mémoires de la Société Finno-Ougrienne 108). Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.

DS = Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I–XII, 1993. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu.

Dybo, Anna Vladimirovna. 2007. Lingvističeskie kontakty rannix tjurkov: Leksičeskij fond, Pratjurkskij period. Moskva: Izdatelʹstvo Firma Vostočnaja Literatura.

Dybo, Anna. 2014. Early contacts of Turks and problems of Proto-Turkic reconstruction. Tatarica: Language 2. 7–17.

Dybo, Anna Vladimirovna & Normanskaja, Julia V. 2016. Prasamodijskaja leksika materialʹnoj kulʹtury. Linguistica Uralica 52(1). 44–53. http://dx.doi.org/10.3176/lu.2016.1.04

ED = Clauson, Sir Gerard. 1972. An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.

Erdal, Marcel. 1991. Old Turkic word formation: A functional approach to the lexicon, I–II (Turcologica 7). Wiesbaden: Harrassowitz.

Erdal, Marcel. 2004. A grammar of Old Turkic (Handbook of Oriental Studies, Section Eight, Central Asia 3). Leiden: Brill.

ÈSČJa = Fedotov, Mixail Romanovič 1996. Ètimologičeskij slovarʹ čuvašskogo jazyka, I–II. Čeboksary: Nauka.

ÈSTJa I = Sevortjan, Èrvand V. 1974. Ètimologičeskij slovarʹ tjurkskix jazykov: Obščetjurkskie i mežtjurkskie osnovy na glasnye. Moskva: Nauka.

Filippova, Tatʹjana Mixajlovna. 1974. O nekotoryx rezulʹtatax sopostavlenija selʹkupskoj leksiki c tjurkskoj. In Ubrjatova, E. I. (ed.), Voprosy jazyka i literatury narodov sibiri (Sbornik naučnyx trudov), 81–86. Novosibirsk.

Filippova, Tatʹjana Mixajlovna. 1980a. Otraženie kontaktov selʹkupov s tjurkskimi narodami v leksike selʹkupskogo jazyka. In Timofeev, K. A. (ed.), Aktualʹnye problemy leksikologii i slovoobrazovanija (Sbornik naučnyx trudov, vypusk 9), 137–142. Novosibirsk: Novosibirskij gosudarstvennyj universitet.

Filippova, Tatʹjana Mixajlovna. 1980b. O drevnix samodijsko-tjurkskix kontaktax. In Ubrjatova, E. I. (ed.), Sibirskij dialektologičeskij sbornik (na materiale jazykov korennyx narodov Sibiri), 36–47. Novosibirsk: Nauka.

Filippova, Tatʹjana Mixajlovna. 1986a. Osobennosti fonetičeskoj adaptacii tjurkskix zaimstvovanij v selʹkupskom jazyke. In Nadeljaev, V. M. (ed.), Fonetika jazykov Sibiri i sopredelʹnyx regionov, 165–168. Novosibirsk: Nauka.

Filippova, Tatʹjana Mixajlovna. 1986b. Tjurkizmy v tazovskom dialekte selʹkupskogo jazyka. In Dialektologija i arealʹnaja lingvistika tjurkskix jazykov Sibiri (Sbornik naučnyx statej), 40–51. Novosibirsk.

Fischer, Johann Eberhard. 1995. Vocabularium sibiricum (1747): Der etymologisch-vergleichende Anteil. Bearbeitet und herausgegeben von János Gulya (Opuscula Fenno-Ugrica Gottingensia 7). Frankfurt am Main: Lang.

Fortescue, Michael. 2016. Comparative Nivkh dictionary. München: Lincom.

Helimski [Xelimskij], Evgenij A. 1982. Drevnejšie vengersko-samodijskie jazykovye paralleli. Moskva: Nauka.

Helimski [Xelimskij], Evgenij. 1986. Etymologica 1–48: Materialy po ètimologii matorsko-tajgijsko-karagasskogo jazyka). Nyelvtudományi Közlemények 88. 119–143.

Helimski [Xelimskij], Evgenij A. 1987. Pravilo Xonti dlja veng. fészek i ego analog v matorsko-tajgijsko-karagasskom jazyke. Sovetskoe Finno-Ugrovedenie 23. 57–60.

Helimski, Eugene. 1991. On the interaction of Mator with Turkic, Mongolic, and Tungusic: A rejoinder. Journal de la Société Finno-Ougrienne 83. 257–267.

Helimski [Xelimskij], Evgenij. 1992–1993. Etymologica 49–79: Materialy po ètimologii matorsko-tajgijsko-karagasskogo jazyka. Nyelvtudományi Közlemények 93. 101–123.

Helimski [Xelimskij], Evgenij 1993. Prasamodijskie *ə̑ i *ə̈: Prauralʹskie istočniki i nganasanskie refleksy. In Bakró-Nagy, Marianne Sz. & Szíj, Enikő (eds.), Hajdú Péter 70 éves (Linguistica Series A: Studia et Dissertationes 15), 125–133. Budapest: MTA Nyelvtudományi Intézet.

Helimski, Eugene. 1995. Samoyedic loans in Turkic: Check-list of etymologies. In Kellner-Heinkele, Barbara & Stachowski, Marek (eds.), Laut- und Wortgeschichte der Türksprachen: Beiträge des internationalen Symposiums, Berlin, 7. bis 10. Juli 1992, 75–95. Wiesbaden: Harrassowitz.

Helimski, Eugen. 1997. Die matorische Sprache: Wörterverzeichnis, Grundzüge der Grammatik, Sprachgeschichte. Unter Mitarbeit von Beáta Nagy (Studia Uralo-Altaica 41). Szeged.

Helimski [Xelimskij], Evgenij. 1998. Tjurkskie leksičeskie raritety v matorskom jazyke. In Stachowski, Marek (ed.), Languages and culture of Turkic peoples (Studia Turkologica Cracoviensia 5), 125–134. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Helimski, Eugen. 2005. The 13th Proto-Samoyedic vowel. In Wagner-Nagy, Beáta (ed.), Mikola-Konferencia 2004, 27–39. Szeged: SzTE Department of Finnougristics.

Helimski, Eugen & Stachowski, Marek. 1995. Turco-Samoiedica. Folia Orientalia 31. 39–52.

HWAU = Wilkens, Jens. 2021. Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch-­Deutsch-Türkisch = Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca-Almanca-­Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.

Janhunen, Juha. 1977. Samoyed-Altaic contacts: Present state of research. In Altaica: Proceedings of the 19th Annual Meeting of the Permanent International Altaistic Conference, held in Helsinki 7–11 June 1976, 123–129. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.

Janhunen, Juha. 1981. Uralilaisen kantakielen sanastosta. Journal de la Société Finno-Ougrienne 77(9). 219–274.

Janhunen, Juha. 1989. On the interaction of Mator with Turkic, Mongolic, and Tungusic. Journal de la Société Finno-Ougrienne 82. 287–297.

Joki, Aulis J. 1952. Die Lehnwörter des Sajansamojedischen (Mémoires de la Société Finno-Ougrienne 103), Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.

Kałużyński, Stanisław. 1977. Die Sprache des mandschurischen Stammes Sibe aus der Gegend von Kuldscha, I. Band: 1. F. Muromskis Sibenische Texte, 2. Wörterverzeichnis. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Katz, Hartmut. 1987. Zur Phonologie des Motorisch-Karagassisch-Taigischen. In Rédei, Károly (ed.), Studien zur Phonologie und Morphologie der uralischen Sprachen: Akten der dritten Tagung für uralische Phonologie, Eisenstadt, 28. Juni – 1. Juli 1984 (Studia Uralica 4), 336–348. Wien: Verband der wissenschaftlichen Gesellschaften Österreichs (VWGÖ).

Kiyose, Gisaburo N. 1977. A study of the Jurchen language and script: Reconstruction and decipherment. Kyoto: Hōritsubunka-sha.

Krippes, Karl Anthony. 1992. The reconstruction of Proto-Mongolian *p-. Bloomington: Indiana University. (Dissertation.)

Künnap, Ago. 1995. The l-suffix of lative and gerund in Southern Samoyed. In Künnap, Ago (ed.), Minor Uralic languages: Grammar and lexis, 115–122. Tartu & Groningen: University of Tartu.

Lehtisalo, Toivo. 1929. Ein paar worte zur vertretung des ururalischen *š im samojedischen. Finnisch-Ugrische Forschungen 20. 121–125.

Lessing, Ferdinand D. (ed.). 1995. Mongolian–English dictionary. Compiled by Mattai Haltod, John Gombojab Hangin, Serge Kassatkin and Ferdinand D. Lessing. 3rd reprinting with minor type-corrections. Bloomington, Ind.: Mongolia Society.

Ligeti, Lajos. 1926–1932. [Review] Kai Donner, Zu den ältesten Berührungen zwischen Samojeden und Türken, Helsingfors 1924, 42 S. (JSFOu LX, 1). Kőrösi Csoma-Archivum 2. 187–192.

Ligeti, Lajos. 1986. A magyar nyelv török kapcsolatai a honfoglalás előtt és az Árpád-korban. Budapest: Akadémiai Kiadó.

Mikola, Tibor. 2004. Studien zur Geschichte der samojedischen Sprachen. Aus dem Nachlass herausgegeben von Beáta Wagner-Nagy. Szeged: SzTE Finnisch-Ugrisches Institut.

Németh, Gyula. 1930. A honfoglaló magyarság kialakulása. Budapest: Hornyánszky.

Norman, Jerry. 2013. A comprehensive Manchu–English dictionary. With the assistance of Keith Dede and David Prager Branner. Cambridge (Mass.) & London: Harvard University Asia Center, Harvard University Press.

Nugteren, Hans. 2011. Mongolic phonology and Qinghai-Gansu languages. Utrecht: LOT (Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap). (Doctoral dissertation.)

Nugteren, Hans. 2012. Diagnostic anomalies? Unusual reflexes of *d in South Siberian Turkic and Western Yugur. In Erdal, Marcel & Nevskaya, Irina & Menz, Astrid (eds.), Areal, typological and historical aspects of South Siberian Turkic (Turcologica 94), 75–89. Wiesbaden: Harrassowitz.

Paasonen, Heikki. 1912/1913–1916/1917. Beiträge zur finnischugrisch-samojedischen Lautgeschichte. Keleti Szemle 13. 225–277. Keleti Szemle 14. 20–74, 249–281. Keleti Szemle 15. 78–134. Keleti Szemle 16. 1–66. Keleti Szemle 17. 1–111.

Piispanen, Peter Sauli. 2018. Turkic lexical borrowings in Samoyed. Acta Linguistica Petropolitana 14(3). 357–384. http://dx.doi.org/10.30842/alp2306573714319

Ramstedt, Gustav John. 1912. Zu den samojedisch-altaischen Berührungen. Finnisch-Ugrische Forschungen 12. 156–157.

Röhrborn, Klaus. 2017. Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, II. Nomina–Pronomina–Partikeln, Band 2: aš – äžük. Stuttgart: Steiner.

Roos, Martina Erica 2000. The Western Yugur (Yellow Uygur) Language: Grammar, Texts, Dictionary. Rijksuniversiteit Leiden. (Unpublished PhD thesis.)

Róna-Tas, András. 1980. On the earliest Samoyed-Turkish contacts. In Congressus Quintus Internationalis Fenno-Ugristarum, Turku 20.–27. VIII 1980, Pars III: Dissertationes Symposiorum Linguisticorum, 377–385. Turku: Suomen Kielen Seura.

Róna-Tas, András. 1988. Turkic influence on the Uralic languages. In Sinor, Denis (ed.), The Uralic languages: Description, history and foreign influences, 742–780. Leiden: Brill.

Rybatzki, Volker. 1994. Bemerkungen zur türkischen und mongolischen Metallterminologie. Studia Orientalia 73. 193–251.

Sammallahti, Pekka. 1979. Über die Laut- und Morphemstruktur der uralischen Grundsprache. Finnisch-Ugrische Forschungen 43. 22–66.

Şan, Funda. 2022. Hoca Mesud’un Dilinden Ferhengnâme-yi Sa’dî: Metin-Dil Özellikleri-Günümüz Türkçesine Aktarma-Sözlük, Kopenhag Nüshası. Ankara: Nobel.

Ščerbak, Aleksandr M. 1976. O nekotoryx spornyx voprosax rekonstrukcii fonologičeskoj sistemy tjurkskogo prajazyka. In Tenišev, Èdxjam R. (ed.), Tjurkologičeskie issledovanija, 237–248. Moskva: Nauka.

Shimunek, Andrew E. 2007. Towards a reconstruction of the Kitan language, with notes on Northern Late Middle Chinese phonology. Indiana University. (Unpublished master’s thesis.)

Shimunek, Andrew. 2017. Languages of ancient Southern Mongolia and North China (Tunguso-Sibirica 40). Wiesbaden: Harrassowitz.

Sinor, Denis. 1947. Autour d’une migration de peuples au Vᴱ siècle. Journal Asiatique 235 (1946–1947). 1–77.

Sinor, Denis. 1980. Samoyed and Ugric elements in Old Turkic. Harvard Ukrainian Studies III/IV (1979–1980), Part 2. 768–773.

SW = Janhunen, Juha. 1977. Samojedischer Wortschatz: Gemeinsamojedische Etymologien (Castrenianumin toimitteita 17). Helsinki.

Tamás, Márk. 1975. Über die türkischen Lehnwörter im Sölkupischen. Néprajz és nyelvtudomány 19–20. 243–252.

TDGDS = Annanurov, Ata (ed.). 1977. Türkmen diliniŋ gïsgača dialektologik sözlügi = Kratkij Dialektologičeskij slovar’ turkmenskogo jazyka. Ašgabat: Ïlïm.

Tenišev, Èdxjam Raximovič. 1977. O tjurkizmax v selʹkupskom jazyke. In Altaica: Proceedings of the 19th Annual Meeting of the Permanent International Altaistic Conference, held in Helsinki 7–11 June 1976, 235–239. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.

Terentʹev, V. A. 1976. Neskolʹko samodijskix ètimologij. Sovetskoe Finno-Ugrovedenie 12. 290–292.

Terentʹev, V. A. 1982. K voprosu o rekonstrukcii prasamodijskogo jazyka. Sovetskoe Finno-Ugrovedenie 18. 189–193.

Terentʹev, V. A. 1983. Drevnejšie zaimstvovanija iz tjurkskix jazykov v samodijskie. In Matjuščenko, V. I. & Tomilov, N. A. (eds.), Problemy ètnogeneza i ètničeskoj istorii samodijskix narodov: Tezisy dokladov oblastnoj naučnoj konferencii po lingvistike, 67–72. Omsk: OMGU.

Terentʹev, V. A. 1989. Drevnejšie zaimstvovanija iz samodijskix jazykov v tjurkskie. Sovetskoe Finno-Ugrovedenie 25. 274–280.

Terentʹev, V. A. 1999. Drevnejšie tjurksko-samodijskie jazykovye kontakty. Journal de la Société Finno-Ougrienne 88. 173–200.

TLH = Róna-Tas, András & Berta, Árpád. 2011. West Old Turkic: Turkic loanwords in Hungarian I–II (Turcologica 84). Wiesbaden: Harrassowitz.

Toivonen, Yrjö Henrik. 1933. Ural. š > sam. t. Finnisch-Ugrische Forschungen 21. 94–102.

TS = XIII․ Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, I–VIII (1996). (2. Baskı.) Ankara: Türk Dil Kurumu.

Uçar, Erdem. 2017. Kutadgu Bilig dizinindeki bir kelime hakkında III: İdiş~ıdış ‘kap’ Üzerine. Hikmet 3(6). 125–132.

UEW = Rédei, Károly. 1986–1991. Uralisches Etymologisches Wörterbuch. Band I–II: Unter Mitarbeit von Marianne Bakró-Nagy, Sándor Csúcs, István Erdélyi †, László Honti, Éva Korenchy †, Éva K. Sal und Edit Vértes, Band III: Register Zusammengestellt von Attila Dobó und Éva Fancsaly. Wiesbaden: Harrassowitz.

Ünal, Orçun. 2022a. On *p- and other Proto-Turkic consonants (Sino-Platonic Papers 325). Philadelphia: Department of East Asian Languages and Civilizations, University of Pennsylvania. https://sino-platonic.org/complete/spp325_proto_Turkic_consonants.pdf

Ünal, Orçun. 2022b. Is the Tocharian mule an “Iranian horse” or a “Turkic donkey”? Further examples for Proto-Turkic */t₂/ [ts]. International Journal of Old Uyghur Studies 4(2). 126–154. https://doi.org/10.46614/ijous.1206344

Wagner-Nagy, Beáta. 2004. Wort- und Silbenstruktur im Protosamojedischen. Finnisch-Ugrische Mitteilungen 26/27. 89–109.

WCh = Doerfer, Gerhard & Tezcan, Semih. 1980. Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Xarrāb). Budapest: Akadémiai Kiadó.

Werner, Heinrich. 2002. Vergleichendes Wörterbuch der Jenissej-Sprachen, Bde 1–3. Wiesbaden: Harrassowitz.

Wilkens, Jens. 2016. Buddhistischen Erzählungen aus dem alten Zentralasien: Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā, Teil 1–3 (Berliner Turfantexte 37). Turnhout: Brepols.

Wu Yingzhe & Róna-Tas, András. 2019. Khitan studies: I. The glyphs of the Khitan Small Script, 3. The consonants, 3.1 Labial stops. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 72(1). 47–79. https://doi.org/10.1556/062.2019.72.1.4

Yamamoto, Kengo. 1969. A classified dictionary of spoken Manchu: With Manchu, English and Japanese indexes. Ed. by Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa. Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa. Tokyo: Gaikokugo Daigaku.

Downloads

Published

2023-11-07

How to Cite

Ünal, Orçun. 2023. “Nova Turco-Samoiedica”. Finnisch-Ugrische Forschungen 2023 (68):217–235. https://doi.org/10.33339/fuf.120933.